1. Melanofory – w których występuje barwnik melanina – produkt rozpadu i przekształceń białek, o barwie brunatnej do czarnej. Melanina pełni funkcje ochronne. Chroni przed szkodliwym wpływem promieni ultrafioletowych. Występuje w całym ciele.
2. Lipofory – z barwnikami karotenoidowymi i ksantofilnymi o barwie żółtej, pomarańczowej bądź czerwonej powodowanej przez estry luteinowe czy ataksantynę. Są one pochodną witaminy A i pochodzą z substancji pokarmowych.
3. Allofory – gromadzą żółtawy barwnik z grupy flawin powodujący zielonkawą i niebieską fluorescencję.
4. Guanofory – zawierają kryształki guaniny nadające rybom barwę białą, połyskującą lub matową, wywołaną przez odbicie promieni świetlnych od tych kryształków. Guanina jest jedną z podstawowych jednostek budujących kwasy nukleinowe (DNA i RNA). Tworzy komplementarną parę z cytozyną. Jest biała, krystaliczna i nierozpuszczalna w wodzie.
JAK POWSTAJE BARWA U RYB ?
Komórki barwnikowe - Melanofory i lipofory zawierają barwniki chemiczne, rzeczywiste z podstawowymi barwami, które pochłaniają lub odbijają poszczególne promienie świetlne w zależności od długości fali. Guanina z guanoforów to barwnik strukturalny, odbijający lub rozpraszający światło jak pryzmat lub siatka dyfrakcyjna.
Inne barwy powstają poprzez odpowiednie ułożenie komórek barwnikowych. Przykładowo komórki zawierające barwnik żółty znajdujące się ponad komórkami zawierającymi barwnik niebieski dają odcienie zieleni. Barwa niebieska powstaje gdy guanofory leżą na melanoforach. Promień światła rozszczepia się w guaninie i ciemne tło melanoforów pochłania dłuższe promienie zostawiając krótkie niebieskie. Barwa zielona powstaje gdy pomiędzy guanoforami a powierzchnią skóry znajdą się lipofory.
NA CZYM POLEGA ZMIANA BARWY U RYB ?
Ryby mogą zmieniać barwę, a także deseń swojej skóry. Do zmiany ubarwienia przyczynia się głównie wzrok, który odbiera bodźce środowiska i poprzez system nerwowy uaktywnia odpowiednią reakcję. Szybkość przemian może być różna i zależeć od gatunku i sytuacji środowiskowej, czyli na przykład stanu psychicznego, strachu, zdenerwowania czy podniecenia.
Ziarenka barwników w gwieździstych chromatoforach nie są nieruchome lecz potrafią się skupiać dając na skórze wrażenie wyblaknięcia lub rozlewać dając kolor bardziej ciemny, intensywny. Kontrolę nad komórkami barwnikowymi sprawuje autonomiczny system nerwowy oraz hormony. Do każdego chromatofora dochodzą 2 włókna nerwowe, które działają antagonistycznie, powodując skupianie lub rozpraszanie ziarenek. Główne hormony, to intermedyna i adrenalina, działające również na zasadzie przeciwieństwa, przy czym ważniejsza jest raczej intermedyna odpowiadająca za ciemne ubarwienie. Inne hormony, to na przykład testosteron odpowiedzialny za szatę godową.
Zmiana barwy nie następuje wyłącznie na skutek wewnętrznych przemian chromatoforów. Może również nastąpić w wyniku zwiększenia lub zmniejszenia liczby tych komórek pod wpływem długo działających bodźców środowiska, jak na przykład zmiana ciemnego podłoża w jasne. Zmiana barwy może wynikać też z rytmu dobowego, czyli w nocy ciemnieją a za dnia mogą uaktywnić się cętki, paski i inne wzory. Inny ciekawy przykład to pielęgnica skośnopręga Cichlasoma festivum, u której ciemna za dnia pręga przemienia się nocą w pionowe cętki. U większości ryb w czasie snu kolory bledną, a plamy zanikają. Barwy zmieniają się też z wiekiem. Większość ryb może ciemnieć lub jaśnieć, a nawet zmieniać swoją barwę. Barwa ryby może pokazywać nam jej emocje, czy jest ona zdenerwowana, przestraszona, chora, czy czuje się dobrze. Może też wskazywać czy woda jest za ciepła czy tez za zimna. U samców kolory stają się intensywniejsze w porze godowej. Ryby, żyjące w ciemnych lub mętnych wodach, mają ciało jaskrawo ubarwione, dzięki czemu są widoczne dla partnera, a nawet mogą go wabić. Inne z kolei potrzebują kamuflażu dla ochrony przed drapieżnikami.
Barwa ciała ryby jest cechą, która ułatwia rozpoznanie gatunku, a nawet płci. Barwa ryby przeważnie wiąże się z jej środowiskiem i trybem życia. Najważniejsze są funkcje maskujące – zarówno ochronna przed drapieżcą jak i pomocną drapieżcy, funkcja odstraszająca jak i prowokująca, dezorientacyjna, porozumiewawcza i funkcja godowa.
SZATA GODOWA RYB
Szata godowa to kolejne wykorzystanie kolorów. Jaskrawe, wyraziste, cała gama wspaniałych kolorów pojawia się u samców chwilę przed przystąpieniem do tarła i znikają po okresie rozrodu. Szata godowa pozwala łatwiej się odnaleźć osobnikom obu płci, jest wabikiem i wzbudza zainteresowanie samic i często jest także stymulatorem do wydalania produktów
ZJAWISKO MIMETYZMU U RYB
Co to jest Mimetyzm – polega na upodabnianiu się zwierząt pod względem kształtu i barw do najbliższego otoczenia, czyli podłoża, roślin i przedmiotów. W obrębie mimetyzmu wyróżniamy jeszcze mimikrę – upodabnianie się osobników jednego gatunku do przedstawicieli innego oraz mimezję – upodabnianie się do dna. Dalszy podział to homochromia – upodabnianie się barwą i homomorfię – upodabnianie się deseniem i kształtem.
RYBY PELAGIALU - mają dużą kontrastowość – ciemny grzbiet przechodzący do jasnego, wręcz białego brzucha. Dla patrzącego z góry ryba zlana jest kolorem z tonią i dnem, dla patrzącego z boku ryba zlana jest z kolorem wody, a z dołu nie wyróżnia się na tle migocącego lustra wody. Patrząc z boku ryba wydaje się jednolicie ubarwiona na skutek pewnego efektu spowodowanego padaniem promieni świetlnych, które rozjaśniają grzbiet, zaciemniając brzuch. Przykład rodzimej uklei.
RYBY LITORALU - ło tej strefy na skutek licznych roślin, patyków, czy korzeni charakteryzuje się dużą rozmaitością kolorów. Przystosowanie ryb do takiego środowiska polega najczęściej na wytworzeniu pasów, plam, i cętek, a także stonowaniu kontrastu i przyciemnieniu. Przykład to żółtozielony szczupak, który stojąc w słoneczny dzień na tle roślin, w swym cętkowanym deseniu dla ofiar jest zupełnie niewidoczny.
RYBY DENNE - charakteryzują się świetnym kamuflażem przeważnie tylko jednej strony ciała – tej widocznej z góry. Ryby zamieszkujące to środowisko charakteryzują się niesamowicie szybką umiejętnością zmiany barwy i dostosowania jej do dna. Są wolne i mało zwinne, polują głównie z zaskoczenia dlatego muszą być lepiej zakamuflowane niż ich krewni z innych stref. Przykład stanowią wspomniane wcześniej skorpeny i szkaradnice, a także flądry chociażby gładzica, turbot, czy skarp, które w badaniach naukowych potrafiły odtworzyć fakturę szachownicy.
RYBY GŁĘBINOWE - tak głęboko nie dociera światło więc kolor nie ma znaczenia. Ryby zamieszkujące tą strefę są najczęściej czarne, cieliste lub nawet przezroczyste. Także czerwony kolor bez dostępu światła daje wrażenie barwy czarnej.
Ryby dzięki swym wspaniałym barwom wzbudziły podziw u człowieka, a akwarystyka prężnie się rozwija, człowiek poprzez hodowle i modyfikację uzyskuje coraz to nowsze odmiany i formy barwne. Możemy też może wpłynąć na barwę ryb podając im odpowiedni pokarm wybarwiający naturalny lub sztucznty z dodatkiem barwnika. Najpopularniejszy barwnik to karotenoid - astaksantyna. Naturalnie znajduje się w większości bezkręgowców morskich, szczególnie w krylu i krewetkach. Nadaje on charakterystyczną barwę. Dodaje się go do pokarmu dla ryb akwariowych by uwydatnić czerwoną i pomarańczową barwę. Popularna jest też ksantyna barwnik o barwie żółtej uzyskiwana z kukurydzy i żółtek. Natomiast do uwydatnienia barwy niebieskiej stosuje się zawartą w spirulinie fukocyjaninę. Ubarwienie można też uzyskać poprzez podanie rybie hormonów takich jak testosteron. Powstają wtedy pięknie ubarwione samce lecz są one bezpłodne. Nie jestem za takim sposobem wspomagania barw u ryb. Najlepsze dla ryb i ich zdrowia są metody naturalne.
JAK POWSTAJE BARWA U RYB ?
Komórki barwnikowe - Melanofory i lipofory zawierają barwniki chemiczne, rzeczywiste z podstawowymi barwami, które pochłaniają lub odbijają poszczególne promienie świetlne w zależności od długości fali. Guanina z guanoforów to barwnik strukturalny, odbijający lub rozpraszający światło jak pryzmat lub siatka dyfrakcyjna.
Inne barwy powstają poprzez odpowiednie ułożenie komórek barwnikowych. Przykładowo komórki zawierające barwnik żółty znajdujące się ponad komórkami zawierającymi barwnik niebieski dają odcienie zieleni. Barwa niebieska powstaje gdy guanofory leżą na melanoforach. Promień światła rozszczepia się w guaninie i ciemne tło melanoforów pochłania dłuższe promienie zostawiając krótkie niebieskie. Barwa zielona powstaje gdy pomiędzy guanoforami a powierzchnią skóry znajdą się lipofory.
NA CZYM POLEGA ZMIANA BARWY U RYB ?
Ryby mogą zmieniać barwę, a także deseń swojej skóry. Do zmiany ubarwienia przyczynia się głównie wzrok, który odbiera bodźce środowiska i poprzez system nerwowy uaktywnia odpowiednią reakcję. Szybkość przemian może być różna i zależeć od gatunku i sytuacji środowiskowej, czyli na przykład stanu psychicznego, strachu, zdenerwowania czy podniecenia.
Ziarenka barwników w gwieździstych chromatoforach nie są nieruchome lecz potrafią się skupiać dając na skórze wrażenie wyblaknięcia lub rozlewać dając kolor bardziej ciemny, intensywny. Kontrolę nad komórkami barwnikowymi sprawuje autonomiczny system nerwowy oraz hormony. Do każdego chromatofora dochodzą 2 włókna nerwowe, które działają antagonistycznie, powodując skupianie lub rozpraszanie ziarenek. Główne hormony, to intermedyna i adrenalina, działające również na zasadzie przeciwieństwa, przy czym ważniejsza jest raczej intermedyna odpowiadająca za ciemne ubarwienie. Inne hormony, to na przykład testosteron odpowiedzialny za szatę godową.
Zmiana barwy nie następuje wyłącznie na skutek wewnętrznych przemian chromatoforów. Może również nastąpić w wyniku zwiększenia lub zmniejszenia liczby tych komórek pod wpływem długo działających bodźców środowiska, jak na przykład zmiana ciemnego podłoża w jasne. Zmiana barwy może wynikać też z rytmu dobowego, czyli w nocy ciemnieją a za dnia mogą uaktywnić się cętki, paski i inne wzory. Inny ciekawy przykład to pielęgnica skośnopręga Cichlasoma festivum, u której ciemna za dnia pręga przemienia się nocą w pionowe cętki. U większości ryb w czasie snu kolory bledną, a plamy zanikają. Barwy zmieniają się też z wiekiem. Większość ryb może ciemnieć lub jaśnieć, a nawet zmieniać swoją barwę. Barwa ryby może pokazywać nam jej emocje, czy jest ona zdenerwowana, przestraszona, chora, czy czuje się dobrze. Może też wskazywać czy woda jest za ciepła czy tez za zimna. U samców kolory stają się intensywniejsze w porze godowej. Ryby, żyjące w ciemnych lub mętnych wodach, mają ciało jaskrawo ubarwione, dzięki czemu są widoczne dla partnera, a nawet mogą go wabić. Inne z kolei potrzebują kamuflażu dla ochrony przed drapieżnikami.
SZATA GODOWA RYB
Szata godowa to kolejne wykorzystanie kolorów. Jaskrawe, wyraziste, cała gama wspaniałych kolorów pojawia się u samców chwilę przed przystąpieniem do tarła i znikają po okresie rozrodu. Szata godowa pozwala łatwiej się odnaleźć osobnikom obu płci, jest wabikiem i wzbudza zainteresowanie samic i często jest także stymulatorem do wydalania produktów
ZJAWISKO MIMETYZMU U RYB
Co to jest Mimetyzm – polega na upodabnianiu się zwierząt pod względem kształtu i barw do najbliższego otoczenia, czyli podłoża, roślin i przedmiotów. W obrębie mimetyzmu wyróżniamy jeszcze mimikrę – upodabnianie się osobników jednego gatunku do przedstawicieli innego oraz mimezję – upodabnianie się do dna. Dalszy podział to homochromia – upodabnianie się barwą i homomorfię – upodabnianie się deseniem i kształtem.
RYBY PELAGIALU - mają dużą kontrastowość – ciemny grzbiet przechodzący do jasnego, wręcz białego brzucha. Dla patrzącego z góry ryba zlana jest kolorem z tonią i dnem, dla patrzącego z boku ryba zlana jest z kolorem wody, a z dołu nie wyróżnia się na tle migocącego lustra wody. Patrząc z boku ryba wydaje się jednolicie ubarwiona na skutek pewnego efektu spowodowanego padaniem promieni świetlnych, które rozjaśniają grzbiet, zaciemniając brzuch. Przykład rodzimej uklei.
RYBY LITORALU - ło tej strefy na skutek licznych roślin, patyków, czy korzeni charakteryzuje się dużą rozmaitością kolorów. Przystosowanie ryb do takiego środowiska polega najczęściej na wytworzeniu pasów, plam, i cętek, a także stonowaniu kontrastu i przyciemnieniu. Przykład to żółtozielony szczupak, który stojąc w słoneczny dzień na tle roślin, w swym cętkowanym deseniu dla ofiar jest zupełnie niewidoczny.
RYBY DENNE - charakteryzują się świetnym kamuflażem przeważnie tylko jednej strony ciała – tej widocznej z góry. Ryby zamieszkujące to środowisko charakteryzują się niesamowicie szybką umiejętnością zmiany barwy i dostosowania jej do dna. Są wolne i mało zwinne, polują głównie z zaskoczenia dlatego muszą być lepiej zakamuflowane niż ich krewni z innych stref. Przykład stanowią wspomniane wcześniej skorpeny i szkaradnice, a także flądry chociażby gładzica, turbot, czy skarp, które w badaniach naukowych potrafiły odtworzyć fakturę szachownicy.
RYBY GŁĘBINOWE - tak głęboko nie dociera światło więc kolor nie ma znaczenia. Ryby zamieszkujące tą strefę są najczęściej czarne, cieliste lub nawet przezroczyste. Także czerwony kolor bez dostępu światła daje wrażenie barwy czarnej.
Ryby dzięki swym wspaniałym barwom wzbudziły podziw u człowieka, a akwarystyka prężnie się rozwija, człowiek poprzez hodowle i modyfikację uzyskuje coraz to nowsze odmiany i formy barwne. Możemy też może wpłynąć na barwę ryb podając im odpowiedni pokarm wybarwiający naturalny lub sztucznty z dodatkiem barwnika. Najpopularniejszy barwnik to karotenoid - astaksantyna. Naturalnie znajduje się w większości bezkręgowców morskich, szczególnie w krylu i krewetkach. Nadaje on charakterystyczną barwę. Dodaje się go do pokarmu dla ryb akwariowych by uwydatnić czerwoną i pomarańczową barwę. Popularna jest też ksantyna barwnik o barwie żółtej uzyskiwana z kukurydzy i żółtek. Natomiast do uwydatnienia barwy niebieskiej stosuje się zawartą w spirulinie fukocyjaninę. Ubarwienie można też uzyskać poprzez podanie rybie hormonów takich jak testosteron. Powstają wtedy pięknie ubarwione samce lecz są one bezpłodne. Nie jestem za takim sposobem wspomagania barw u ryb. Najlepsze dla ryb i ich zdrowia są metody naturalne.
Bibliografia:
Życie ryb – Tomasz Heese, Cyryl Przybyszewski - 1993
Back Tu Nature - Przewodnik po świecie pielęgnic z Malawi - Ad Konings
Pielęgnice - moja pasja - Ad Konings
Wielki świat akwarium - Thierry Maitre-Allain
Ryby akwariowe od A do Z - Urlich Schliewen Delta W-Z
Ryby – Steve Parker Arkady 1991
Biologia ryb – Franciszek Pliszka PWRiL 1964
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz